O Antigo Cárcere Provincial da Coruña e o (S8): dándolle a volta ao panóptico

Oito meses despois do peche do Cárcere Provincial da Coruña, celebrábase nas súas instalacións recentemente abandonadas un evento cultural: o (S8). Mantas, calendarios, pintadas dos presos que ata facía pouco seguían alí, testemuñaban a función que ese espazo cumprira durante tantos anos, e convivían coa enerxía nova que entraba no cárcere. É importante que, mentres isto pasaba, non se produciu o lavado de faciana que converte ás institucións e factorías abandonadas en asépticos centros culturais, disociando ao espazo do seu significado e da súa relación co poder. Un ambiente, o das celas, que non deixa entrar o aire corporativo (moitas veces viciado) que rodea ás institucións da cultura, sepáraas da realidade, e convérteas en burbullas desde as que se fai coma se non pasase nada. Un espazo, o do antigo cárcere provincial, do que non se borraron as pegadas da privación da liberdade, do marxinal, unhas pegadas que nos poden axudar a manternos alerta nun mundo no que os cidadáns viven suxeitos a mil sutís e inquietantes formas de control.Un ambiente, o das celas, que non deixa entrar o aire corporativo (moitas veces viciado) que rodea ás institucións da cultura, sepáraas da realidade, e convérteas en burbullas desde as que se fai coma se non pasase nada. Un espazo, o do antigo cárcere provincial, do que non se borraron as pegadas da privación da liberdade, do marxinal, unhas pegadas que nos poden axudar a manternos alertas nun mundo no que os cidadáns viven suxeitos a mil sutís e inquietantes formas de control.

Á marxe dos presos “soados” – fai 60 anos nesta prisión morreron, a garrote vil, persoas como o último guerrilleiro galego, Foucellas, ou o secretario do PCE de Galicia, Gómez Gayoso- é importante falar do cárcere mesmo, o que é unha prisión. Un lugar onde “escóndese” o que non debe ser visto, para poder vixialo mellor. Do que fala Foucault en Vixiar e Castigar, retomando o panóptico de Jeremías Bentham: ese edificio que permitía vixiar constantemente aos presos, sen ser vistos, para provocar un estado de alerta que afogase a rebelión antes de que esta nacese. Unha nova tecnoloxía de observación que transcendería ao exército, á educación e ás fábricas, todo un teatriño do mesmo sistema mediante o cal o poder fai a xogada mestra de que sexa o propio individuo o que se vixíe e extinga en si toda subversión.

Aínda cando o edificio non estea estruturado ao modo do panóptico de Bentham, a idea é simbólica con respecto a ese ollo que todo o ve. A mesma idea que atopamos á orde do día nas cámaras que vixían as rúas, na telerrealidade, nos satélites. Algo do que é importante ser conscientes, e o motivo polo cal é significativo que neste cárcere, con todos os sinais de identidade que permiten lembrar a que se dedicaba o lugar, a dirección das forzas cambien: o lugar de corentena e vixilancia permanente abre as súas portas, e no canto de ser un espazo no que ser vistos, convértese nun lugar para ver. Para ver dunha forma plural, e para ver precisamente todo aquilo que non transita as vías da mercadotecnia que decide por todos que é o que debe ser visto.

Volver do revés o panóptico, facer que as comportas se abran para que a savia nova brote de novo neste espazo. Este é o espírito co que o (S8) toma o cárcere, o converte no seu centro de operacións e invita a todo o mundo a entrar nela. Entendendo así os restos do seu pasado non como un decorado morboso, postmoderno e cool, nin como un parque temático. Senón como un contexto no que ser conscientes da necesidade dun espírito crítico e rebelde, como persoas, como espectadores e como cineastas, contemplando e participando dun cine libre, radical, vangardista e subversivo.

Por iso é vital que o cárcere sexa un lugar recuperado -e reconquistado- para todos, onde poidan ocorrer cousas, onde penetre a luz -dos proxectores, neste caso- onde se vexa a liberdade creativa que hai no mundo, a que se respira na periferia. No canto de volver a replegarse sobre si mesma, pero esta vez en forma de refuxio elitista e luxoso, no que se entra a forza de talonario.