Ken, Flo e a lanterna máxica nerviosa
Nesta sexta edición do (S8), estamos de celebración: Ken Jacobs, acompañado da súa inestimable compañeira de vida e traballo Flo, será o invitado especial deste ano. Máis alá da súa indiscutible importancia dentro da historia do cine, Jacobs encarna una incombustible búsqueda artística que a mantivo na primeira liña da vangarda do cine dende que comezara a súa carreira a finais dos anos 50 e ata o día de hoxe. Unha carreira da que o (S8) dará conta a través dun programa retrospectivo que recollerá algún dos seus traballos máis representativos (en colaboración co CGAI), dúas únicas performances co seu Nervous Magic Lantern e una masterclass.
Ademáis de ser un cineasta esencial cunha obra que puido verse na Berlinale, os festivais de cine de Londres, Hong Kong, Nueva York, el Whitney Museum e o MoMA, sendo obxecto de retrospectivas, recentemente, no festival de Rotterdam, Vila do Conde e no Anthology Film Archives (isto é tan só un resumen dunha lista interminable), Jacobs recibiu numerosos recoñecementos, como o premio Maya Deren ou becas das fundacións Guggenheim e Rockefeller, entre outras moitas. Foi, e é tamén, unha activista do cine: foi unha figura integral da Filmmaker’s Cooperative e do mítico cine underground de Bleecker Street, establecendo a súa propia casa como sale de cine alternativa: alí, por exemplo, foi o primeiro lugar no que proxectaron os seus films e 8mm os irmáns Kuchar. En 1966 fundou xunto con Flo Jacobs o Millennium Film Workshop, e foi cofundador dun dos primeiros departamentos universitarios de cine do seu país, na Binghamton University. Foi tamén influínte maestro de críticos, programadores e cineastas como Steve Anker, Alan Berliner, Amy Halpern, Jim Hoberman, Ken Ross y Phil Solomon, entre moitos outros.
Jacobs, nova iorquino de nacemento, estudiou pintura con Hans Hofmann, comezando a súa carreira na florecente escena underground dos anos sesenta, entre escritores beat, artistas pop e expresionistas abstractos. A súa toma de contacto con cineastas como Jonas Mekas ou Hollis Frampton consolidou o interese de Jacobs no cine (medio no que xa levaba tempo traballando), e a súa amizade con Jack Smith acabou de cimentar o que foron algunas obras seminales do cine experimental de postguerra (sendo así una das figuras da liga extraordinaria que recolle o mítico libro de P. Adams Sitney Visionary Film). Da alianza con Smith saíron nos inicios dos sesenta películas como Little Stabs at Happiness, The Whirled y Blonde Cobra (segundo Jonas Mekas “a obra maestra do cine Baudelaireano”), que poderemos ver nunha das sesión do (S8).
Jack Smith en Little Stabs at Happyness
Tras estes traballos, nos que ten gran notoriedade a pegada do enloquecido monólogo e o histrionismo de Jack Smith, Jacobs tamén recala nun cine máis íntimo (é o caso de Nissan Ariana Window) e de exploración perceptual relacionada coa súa cotidianidade, como se pode ver por exemplo en Window.
Pero o camiño non se detén alí, e a partir dos primeiros setenta é cando comeza a aflorar o Jacobs máis influenciado pola súa formación pictórica. A visión, a percepción da profundidade, a luz e o movemento: é dicir, as propias cualidades do medio cinematográfico é o que explota nun dos seus máis célebres traballos, obra maestra da apropiación, Tom, Tom the Piper´s Son (1969-71), no que 10 minutos dunha película de 1905 transfórmanse nunha viaxe de dúas horas ao interior da esencia do cine. E un indicativo dunha das ramas máis importantes do seu traballo, que é a apropiación e a deconstrucción, en especial de fragmentos de cine primitivo, que abre a súa vez os seus experimentos co 3D en películas como Globe (1969).
Opening the Nineteenth Century: 1896
Trala chegada e a toma de posición do vídeo e do dixital, Ken Kacobs seguiu o seu traballo experimental, ampliándoo tamén coas posibilidades do novo medio. Ben apropiándose de material propio ou alleo, e mergullándose no que él chama “cyclopean 3D”: tridimensionalidade que se pode ver cun só ollo. E tamén excavando incisivamente na historia recente dos Estados Unidos, metendo o dedo na ferida do capitalismo e o racismo nas obras que creou neste século XXI, nas que demostra que a senda centrada no visual do seu cine non está en continua pelea cun intenso compromiso político.
A parte experiencial e performativa do cine é crucial tamén no traballo de Jacobs. Son ben coñecidas as súas performances cun dispositivo de creación propio ao que chama Nervous Magic Lantern (e que traerá a Coruña para dúas únicas performances), que combina os seus propios experimentos cunha piscadela a fantasmagoría do cine primitivo e a lanterna máxica. Crea desta maneira un mundo tridimensional ilusorio e envolvente, que foi descrito como “una mestura entre concerto de jazz improvisado, teatro de sombras e hipnosis”. Jacobs probará, desta maneira, en A Coruña, que é posible facer cine sin película, conxugando o analóxico e o dixital, convertindo ante os nosos ollos a luz do proxector, con variados instrumento e collages feitos a man, en inolvidables fenómenos visuales que difícilmente poderemos desprender dos nosos cerebros e retinas.
Para finalizar a participación de Ken Jacobs no (S8), impartirá tamén una masterclass (que terá lugar o sábado 6 de xuño) baixo o título de “Estamos no metro con moita xente e dígolle a Flo “¡somos ricos!”, quero decir, en sensacións”. Na que explicará como chegou dende o Expresionismo Abstracto e as ensinanzas do pintor Hans Hofmann ao seu traballo cinematográfico e aos seus experimentos en 3D.
Programación completa e horarios (S8) 2015
Xa está dispoñible na nosa web o calendario e a programación completa desta nova edición do (S8). Presentamos tamén a nosa imaxe da Edición Especial Brasil, tomada polos patróns e as ondulaciones do pavimento brasileiro en distintas variacións.
Os patróns e as formas que compoñen este ano a imaxe do (S8) non son casuais, pois teñen un vínculo co país ao que se lle dedica un foco especial: Brasil. Para os brasileiros a construción da súa identidade –a brasilidade– é un proceso vivo que dalgún modo foi encomendado aos artistas. Lonxe do Brasil que retratan os folletos turísticos, na inmensidade do país máis grande de América do Sur, latexa unha frondosa e autosuficiente actividade cultural. Dela forma parte un grupo de cineastas para quen o celuloide é unha ferramenta e non unha moda, que florece nas selvas do concreto que son as cidades brasileiras: é aí onde se esparexe o paraíso cinematográfico, que de ser buscado nas xunglas tropicais e nas praias sería imposible atopar. Un caleidoscopio creativo formado pola amálgama de sensacións e referencias, a mestura cultural e o aire fresco dun imaxinario aínda en construción.
É aquí entón onde entran as formas e os patróns. O que une a un país tan extenso é precisamente o chan que pisa, invadido por mosaicos ondeantes que, do mesmo xeito que a capital que se construíron –Brasília, intento de modelar desde cero a súa identidade en formigón– , proba a capacidade do brasileiro de atopar plasticidade no ríxido. Así, o nome dun dos programas deste ano dedicado aos novos cineastas brasileiros, Paraíso do Concreto, resume o que convoca a programación do (S8) este ano: desde estes novos cineastas, ao repaso da vangarda brasileira histórica de Vexa ou Brasil, o cineasta paulista Marcos Bertoni na súa defensa da reciclaxe e o super 8 atopado entre o que a cidade refuga, a construción da identidade a través da propia memoria de Paula Gaitán e o retrofuturo que sinala Distruktur, o dúo brasileiro residente en Berlín (cidade que se tivo que reinventar e reconstruír). E que dalgún modo enlaza co invitado de honra deste ano: Ken Jacobs, proveniente doutra selva de asfalto como é Nova York, porto de entrada o novo mundo (do norte), e parte dun país cuxa identidade se construíu a golpe de celuloide no últimos 120 anos. Unha invención do cine (que abarca tamén a súa propia reinvención e ruptura de formas) da que é partícipe desde finais dos anos 50. Como parte da invención da vangarda do cine foi a cidade retorta e moldeada pola forza da creatividade de El gabinete del doctor Caligari, que na súa versión recentemente restaurada inaugura o festival.
Aterra o paraíso do concreto na Coruña. E recíbeo o novo cine feito en Galicia que se verá en Sinais. E que ten en moitos casos, paradoxalmente, máis forma de bosque que de cidade.
Brasilidade não é saudade: especial Brasil no (S8)
Primeiro nos deixamos tomar por Arxentina, e logo por Xapón. Pero este ano, querendo regresar a latitudes máis cálidas, o (S8) intérnase na selva tupida que é o cine experimental brasileiro, traendo unha selección que percorre, dende os anos 20 ata hoxe, algunhas das manifestacións máis estimulantes do cine feito nese país.
Límite, de Mário Peixoto
Comezando polo principio, o foco especial en Brasil arranca cun programa elaborado pola investigadora e historiadora de cine Lila Foster, que traballou na Cinemateca Brasileira, quen entrega unha lectura da historia do cine brasileiro dende o punto de vista da vangarda. Maluco é Mágico (1927, William Shocair), é unha sorprendente película futurista e subversiva sobre unha illa poboada pola xente máis rara do mundo. Limite (1931) é a única película do escritor Mario Peixoto, filme de culto de moita beleza e poética concepción cinematográfica adiantada ao seu tempo, favorita de personalidades como Eisenstein e Welles. Da serie de cinegrafías etnográficas Veja o Brasil, de Alceu Maynard, poderase ver Macumba (1959), que retrata a mestura de cristianismo e prácticas relixiosas africanas que hai en Brasil. O seguinte filme é o de Humberto Mauro, un dos máis relevantes cineastas brasileiros da primeira metade do século XX, que fai a partir dunha canción popular, “A Velha a Fiar” unha peza que vai dende o costumbrismo a un rítmico montaxe de imaxes que xogan coa composición, o stop motion, o collage e o humor. O programa tamén representa dous importantes movementos do cine brasileiro: por un lado, o Cinema Novo, con Patio (1959), primero filme do mítico Glauber Rocha, e Fala, Brasilia (1966), de Nelson Pereira dos Santos, e por outro lado, do chamado Cinema da Boca do Lixo, con un filme de quen sería unha das súas figuras fundamentais, Rogério Sganzerla: Documentario, fotografado por Andrea Tonacci, curtametraxe que toma o pulso da situación política do país na data coa liberdade narrativa e o aire documental dos novos cines dos sesenta.
A revolução das massas, de Marcos Bertoni
A presenza de Marcos Bertoni é sen dúbida unha das sorpresas do programa dedicado a Brasil. Bertoni, heroe do super 8 brasileiro, outsider inclasificable do cine coñecido polo público internacional en parte grazas a súa aparición na galardoada Avanti Popolo, de Michael Wahrmann, na que interpreta un crucial papel. Dende os seus primeiros traballos en super 8 dos anos setenta- entre os que se poden encontrar obras como un desprexulgado remake da superproducción Cleopatra e curtametraxes nos que a crítica política mestúrase co humor-, ata a súa radical parodia do Dogma danés, o Dogma 2002, cuxa máxima é: “Prohíbese filmar. Permítese reciclar, montar, dobrar. Sempre en Super 8”. Un universo no que caben dende afiadas visións da ditadura, ata irónicas miradas a invasión de novas igrexas en Brasil e a enigmática invasión no fotograma dun ser de outro mundo.
Memória da Memória, de Paula Gaitán
Tamén estará presente na Coruña Paula Gaitán, destacada cineasta cuxo traballo púidose ver na Viennale, o IndieLisboa, o Bafici, Tribeca e o Museo Reina Sofía, entre outros. Gaitán, quen fora parella de Glauber Rocha, propón unha interesante mirada sobre o arquivo doméstico e o diario filmado. O propio Rocha, presenza que gravita no seu cine, é unha figura fundamental nunha das súas pezas máis famosos e premiadas, Diario de Sintra. Aquí teremos a oportunidade de ver un dos seus filmes máis recentes, Memória da Memória, película-ensaio construída coas súas propias imaxes en super 8 cuxo título fala dun dos fascinastes camiños que percorre: o rexistro da reacción á memoria filmada dos seus protagonistas e o seu significado co paso do tempo. Gaitán ofrecerá, ademais, trala película, unha proxección especial dunha selección de traballos en super 8.
Traveler Heart, de Distruktur
O panorama actual do cine experimental brasileiro pechará o percorrido por esta cinematografía florecente e en marcha. A sección S8 Contemporáneo traerá a Coruña o dúo artístico brasileiro residente en Berlín Distruktur, cuxo traballo púidose ver en festivales como o de Berlín, Torino, Moscú e Curta Cinema en Río de Janeiro, así como en institucións como o New Museum de Nueva York, el Paço das Artes de São Paulo, e o Centro de Arte Contemporáneo de Vilnius. Os filmes e performances de Melissa Dullius e Gustavo Jahn, integrantes do dúo Distruktur, rozan os camiños posibles da ficción, suxerindo a través do seu potente imaxinario narracións elusivas a construir polo propio espectador. Ademais dunha sesión dedicada as súas películas, unha das noites de Desbordamentos del (S8) na Fundación Luis Seoane dedicarase a unha das súas performances, con proxeccións e música en directo interpretada polo propio dúo.
Child World, do duo Strangloscope
Finalmente, e para completar este repaso da actualidade, poderanse ver tamén pezas de algún dos máis destacados representantes da nova xeración de cineastas brasileiros, como é o caso, entre outros, de Ana Vaz (cuxa última peza acábase de estrear en Ann Arbor), do programador e cineasta Gustavo Beck, que tamén estará presente na Coruña, ao igual que o dúo Strangloscope, composto por Claudia Cárdenas e Rafael Schlichting, que traerá a súa refrescante proposta a nosa cidade.