María Ruido. A imaxe que pensa

La voz humana (1998). María Ruido

O audiovisual como ferramenta de pensamento, a montaxe como forma de elaboración dun discurso crítico e combativo: esas son (algunhas) das armas de María Ruido, creadora e investigadora galega que xa ten ás súas costas unha carreira de fondo de máis de 20 anos de produción cultural. Precisamente polo carácter rico e multidimensional da súa obra, o (S8) Mostra de Cinema Periférico da Coruña dedícalle un ciclo que se expandirá máis alá dos días do festival, comezando o 21 de abril coa inauguración dunha exposición adicada á súa obra na Fundación Luís Seoane (día no que tamén se poderá ver La memoria interior (2002) e Lo que no puede ser visto debe ser mostrado (2010)), e que culminará durante o festival coa estrea de Mater amatísima e un encontro coa artista.

Nas películas e instalacións de María Ruido ao longo dos anos confluíron estratexias como a metraxe atopada (que máis que “atopada” é buscada, recuperada e posta en valor), o arquivo propio, as entrevistas, as testemuñas e documentos persoais, os textos dunha heteroxénea lista de pensadores e mesmo, nalgúns dos seus traballos, a performance. Cada peza de Ruido é unha investigación e unha procura, unha colaxe de imaxes e sons que xera ideas e reflexións que tentan cuestionar o establecido desde a multiplicidade de voces e puntos de vista, e repensar as imaxes ás que nos vemos expostos cada día. O traballo, os corpos, a construción da memoria e a identidade e a elaboración da historia son algunhas das liñas temáticas de Ruido, que dinamita os discursos mediáticos para beber da experiencia persoal e colectiva nunha obra política desde os seus cimentos.

No extenso ciclo que lle dedica o (S8), poderemos ver películas que responden a moitas das súas principais inquedanzas. É o caso do repaso que fai do discurso da memoria histórica, con especial incidencia na Transición en pezas como Lo que no puede ser visto debe ser mostrado (2010), que trae á fronte o cinema militante feito na España dos anos 60 e 70, e Plan Rosebud 1 / Crime Scene (2008) e Plan Rosebud 2 / Calling the Ghost (2008), que a partir do debate social ao redor da chamada Lei de memoria histórica desmonta unha serie de lugares comúns xeradores de “narrativas heróicas” (desde os monumentos aos discursos hexemónicos xerados polos medios de comunicación e o cinema).

O terreo do íntimo, a análise dos vínculos familiares, revísase desde distintas ópticas: La memoria interior (2002) é unha inmersión no pasado familiar da autora, que busca desentrañar desde o persoal as dinámicas e políticas do traballo e a migración, e o significado de pertenza á clase obreira. Doutra banda, Mater amatísima (2017) describe no seu subtítulo a dirección da súa investigación: trátase dunha revisión dos imaxinarios e discursos sobre a maternidade en tempos de cambio, partindo da idea da maternidade como construto e ferramenta de control social.

A (nada neutra) mirada de Europa sobre África, o colonialismo e as ondas migratorias do sur ao norte son temas que conflúen en Le reve est fini / El sueño ha terminado (2014) e L’oeil impèratif / El ojo imperativo (2015). Na primeira, a circunstancia persoal de Ruido mestúrase co clima político circundante, no escenario da tunisiana Lampedusa: símbolo da tumba na que se converteu o Mediterráneo para miles de africanos que buscan esa Europa soñada. Un soño que vai agonizando fronte ao que parece que ser· a revolución aínda por vir, o levantamento de África que pareceu acender a Primavera árabe. Doutra banda, L’oeil impèratif / El ojo imperativo (2015) é unha revisión do colonialismo, que xa non se sustenta en base a un poder político ou económico, senón a unha “xerarquía do pensamento”, unha “hexemonía epistemolóxica”. Un traballo que toma Marrocos como caso de estudo, para tentar imaxinar novas formas de construír renovadas xenealoxías visuais.

Completa o percorrido pola obra de Ruido a exposición “Le paradis”, que toma o seu título do autorretrato homónimo elaborado pola autora que vira sobre a idea do “paraíso” da infancia. Ademais desta peza, a exposición recolle traballos de finais dos 90 como Ethics of Care (1999), Hansel y Gretel (1998), Cronología (1998) e La voz humana (1998), nos que fala sobre a construción da identidade (en especial da identidade das mulleres) desde a infancia e as políticas do corpo, en moitos casos utilizando o propio corpo como ferramenta de expresión e acción performativa. A súa participación completarase cunha conferencia, que terá lugar o sábado 2 de xuño na sede de Afundación de A Coruña, como parte das actividades didácticas da Mostra, que conta coa colaboración de aulaCREA.

María Ruido é artista, realizadora, investigadora e docente. Actualmente vive en Madrid e en Barcelona, onde é profesora no Departamento de Arte e Cultura Visual da Universidade de Barcelona. Desde 1998 vén desenvolvendo un traballo audiovisual que se puido ver en centros culturais e de arte como o CGAC, en Santiago de Compostela, o MACBA, o Centre d’Art Santa Mónica e o CCCB, en Barcelona, La Casa Encendida e o MNCA Reina Sofía, en Madrid, o Kunstverein, en Múnic, os Institutos Cervantes de Sofía, Milán, Berlín e Praga, o CCEBA, en Bos Aires, e a Filmoteca da UNAM, en México, entre outros. As súas pezas pasaron tamén por festivais e eventos como o FID Marseille, DocumentaMadrid, a Mostra Internacional de Films de Dones de Barcelona, Zemos, Márgenes, os Rencontres Internationales Paris/ Berlin/Madrid, e Art Basel Hong Kong, entre moitos outros. Ademais, escribiu para diversos libros e publicacións, e é autora dun libro sobre Ana Mendieta.