Na procura do cinema
Como xa fomos informando estes días, Michael Nyman achegarase a Coruña coa súa banda para pór música, na inauguración do (S8), El hombre de la cámara, de Dziga Vertov. Unha película pola que Nyman sente tal admiración que ata el mesmo quixo traer ao presente a fazaña de Vertov, refilmando plano a plano secuencias enteiras da película, do mesmo xeito obsesivo que Gus Van Sant retomou plano ao plano Psicosis de Hitchcock. E a pesar da disparidade dos experimentos e do seu contido, pódese entender en ambos os casos este intento, a través do calco, de comprender un exercicio exemplar de creación de linguaxes visuais propios.
Vertov filma a súa película nun momento no que a mocidade do medio cinematográfico invita a achar modos de expresión novos, que se correspondan con ese futuro que se estaba inventando. El hombre de la cámara é, así, unha película ambiciosa na que o seu director quere meter a vida enteira. Nela percíbese, ademais, a enerxía e o empuxe das forzas creativas que a rodean. Na exactitude de encádrelos, de precisión arquitectónica, vemos a súa relación coa fotografía, na que as imaxes de Dovjenko resoan. Liñas que conflúen, puntos de vista baixos que enaltecen a figura filmada; a construción coidada de encádrelos e a disposición dos elementos no cadro falan tamén da creación gráfica, do deseño e a cartelería rusa.
A película empeza coas rúas baleiras e o mundo a piques de espertar. Un momento do día que se reflicte no seu aspecto misterioso e fantasmal, unha cidade deserta que recorda ás fotografías de París de Atget na súa calidade silenciosa e espectral. A vida esperta, e empeza entón a descubrirse na pantalla todas as súas facetas: o traballo, o xogo, o coidado persoal, o solaz, o exercicio, a arte. O corpo humano é importante protagonista desta película, que destila fisicidad. O tratamento das caras, das accións e das expresións dalgún modo quere proxectar a imaxe unha sociedade saudable e activa, que mira ao futuro e ao progreso con optimismo. Algo en estreita relación coa conxuntura histórica na que a película produciuse, nunha Unión Soviética aínda nova.
Pero ademais de querer mostrar a vida dunha cidade, El hombre de la cámara tamén quere deixar claro que o que vemos é cine, e non outro medio expresivo. Intentando aprehender esa calidade única do cine, a película recórdanos constantemente a súa condición. Así, o home da cámara ao que alude o titulo aparece constantemente para recordarnos que estamos no cine, arte no que a materia prima extráese directamente das súas fontes e non se reconstrúe artificialmente. Así mesmo, a aparición da muller na mesa de montaxe fainos conscientes doutra característica única do medio: o manexo do tempo e do ritmo que vemos é produto dunha creación humana, así como a combinatoria das pezas que compón unha película nas alianzas e colisións creadas entre os planos da película a través da montaxe. A este distanciamento contribúe tamén, aínda nos seus aires fantasiosos, os múltiples trucajes que usa o filme: fotogramas conxelados, sobreimposiciones, stop motion, cámara lenta ou movemento á inversa. O que supón máis esforzos por caracterizar ao medio, e separalo da literatura e o teatro.
El hombre de la cámara é, entón, un despregamento de novas formas de narrar e de mostrar o mundo que só o cine pode facer. Unha película sobre a vida e sobre o cine, a que concibiu Vertov, que se erixe como unha obra de arte total. É por isto que a banda sonora de Nyman tamén recolle o reto de Vertov, creando unha linguaxe audiovisual propio no que a música e a imaxe interaccionan, creando novos significados. Non acharemos na súa composición, entón, un sentido enfático. Nyman, proveniente do ámbito da música contemporánea, dá unha volta de porca máis ao filme de Vertov a base de romper expectativas e clichés con respecto a como debe funcionar a música dentro dun filme. A película de Vertov, así, nunha proxección de calidade e coa banda sonora en directo da Michael Nyman Band non só tende unha ponte entre vangardas pasadas e presentes, senón que as conxuga dun xeito singular. Será, pois, unha ocasión de volver ver ou de descubrir a obra de Vertov baixo unha nova luz. Unha luz na que película e banda sonora brillarán dun xeito especial.